Bij De Munt is online opera al jaren een nieuwe werkelijkheid
Veel operahuizen openen tijdens de coronacrisis digitaal hun deuren. De Koninklijke Muntschouwburg, het operahuis in Brussel, biedt al sinds 2011 een online programmering aan. Na iedere laatste voorstelling staat de productie minimaal drie weken online. Kosteloos te bekijken, voor iedereen. ‘Wij worden gesubsidieerd door de Belgische overheid. Dus in feite door alle Belgen. Daarom willen wij onze voorstellingen voor een zo breed publiek mogelijk beschikbaar maken’, vertelt Jo Nicolaï, hoofd opnames en audiovisuele producties.
In 2006 startte De Munt met de eerste digitale registraties. Die waren nog niet bedoeld voor publiek, maar voor het digitaal patrimonium, als digitaal erfgoed. Vijf jaar later ontstond het idee om de voorstellingen online te zetten, en om dat zo te doen dat het voor kijkers thuis zou voelen alsof ze op een van de 1180 rood pluche stoelen zouden zitten in de eeuwenoude Grote Zaal.
Inspiratie uit New York
Inspiratiebron voor dit idee was pionier Peter Gelb, de directeur van de New Yorkse Metropolitan Opera. Toen hij in 2004 aantrad, kampte dat theater met een uitstervend publiek. Dat moest veranderen, besloot Gelb, door het theater zich te laten manifesteren buiten de eigen muren. En inmiddels zijn er wereldwijd in meer dan 2000 bioscopen live-uitzendingen te zien van zijn Metropolitan Opera.
De Munt had gelukkig niets te klagen over minder publiek. Maar dat publiek was nu niet bepaald piepjong. ‘Opera heeft een traditioneel karakter. Zelf ging ik op mijn elfde voor het eerst naar de opera’, vertelt Nicolaï. ‘Zittend op een stenen bankje in de arena van Verona zag ik La Gioconda van Ponchielli. Ik was meteen betoverd. Maar als je niet met opera bent opgegroeid, koop je als dertiger of veertiger niet snel een operakaartje.’
Koudwatervrees
In 2011 legde het personeel de plannen voor digitale producties op tafel bij de directie. Ze benadrukten dat online publiek een aanvulling kon worden op de fysieke bezoekers. Dat De Munt hierdoor uit de wat behoudende cocon kon breken en een nieuw publiek kon aanspreken. Maar de directie had koudwatervrees. ‘Voorstellingen gratis online zetten?! Zij zagen niet direct de meerwaarde.’ Uiteindelijk werd besloten om wel een kwaliteitsslag te maken met de digitale producties, maar de stap naar online aanbieden van deze producties werd nog niet gezet.
Het kantelpunt werd de productie van Wagners Parsifal. Hiervoor had De Munt de Italiaanse theatermaker en regisseur Romeo Castellucci benaderd. ‘Toen hij onze opnames daarvan zag, was hij dolenthousiast’, zegt Nicolaï. ‘“Ik wil dit op dvd!” riep hij uit. “En ik wil het vertonen in het Palais des Papes in Avignon.” Daar was Castellucci destijds artist in residence. Het werd een digitaal succesverhaal. De dvd werd uitgegeven en ineens stonden hier alle neuzen dezelfde kant op.’
Productieploeg
Inmiddels is het online aanbod van producties een wezenlijk onderdeel van de bedrijfsvoering. Jaarlijks maakt een 20-man tellende productieploeg opnames van circa 10 voorstellingen. De ploeg bestaat uit een mix van interne en externe krachten. De videoregisseur en cameramensen worden altijd ingehuurd.
Opnames worden altijd minutieus voorbereid. De videoregisseur spreekt de hele voorstelling door met de theaterregisseur. En vervolgens bekijkt de videoregisseur de opera meerdere malen live in de theaterzaal. Van iedere voorstelling worden op meerdere avonden opnames gemaakt. Op zo’n opnameavond rijdt er een vrachtwagen voor met daarin een complete mobiele opnamestudio. De videoregisseur stuurt de 5 tot 6 cameramensen in de zaal aan. Beeld en geluid worden apart opgenomen, zodat in de nabewerking nog van alles kan worden aangepast. De nabewerking wordt gedaan door het team van Nicolaï. De kosten van dit hele proces liggen per productie rond de 30.000 euro, buiten de inzet van vaste medewerkers om.
Op de huid
‘Natuurlijk gaat er niets boven een live-voorstelling’, vindt Nicolaï. ’Samen met 1180 andere bezoekers in onze majestueuze Grote Zaal is een voorstelling een enorme ervaring. Maar toch hoor ik regelmatig: ”Ik heb de opera ook online bekeken. En toen begreep ik pas het hele verhaal.” Als je in de zaal zit, weet je niet altijd wat de theaterregisseur precies wil laten zien. Onze videoregisseur leidt je door het verhaal. Door de cameravoering zit je dichter op de huid van de zangers en door de ondertiteling beleef je de opera intenser.’
Online publieksfavoriet is Mozart. ‘Afgelopen weekend zetten we een opera van Mozart online. En toen we twee dagen later de statistieken bekeken, stond de teller al op 26.000 online bezoekers’, vertelt Nicolaï. ‘Ter vergelijking: in De Munt is Mozart 10 avonden lang te zien en trekt dan bij elkaar 11.800 bezoekers. ‘Door de statistieken kunnen we ook eenvoudig achterhalen in welke landen onze bezoekers wonen, hoe vaak ze klikken en hoe lang ze kijken. Maar die statistieken zijn niet helemaal waterdicht. Als je via YouTube kijkt, is inloggen bijvoorbeeld niet verplicht.’
‘We hopen muziekuitgevers ervan te kunnen overtuigen dat een opera anno 2020 ook een digitale productie is en dat de digitale toegankelijkheid van opera de nieuwe werkelijkheid is.’
Streaming
De opnames worden ook aangeboden aan radio- en televisiezenders. ‘Niet om winst te maken’, legt Nicolaï uit, ‘want we zijn een openbare culturele instelling. Ons verdienmodel is gericht op exposure. Zo’n 25 avonden per jaar hoor je op de Belgische radio opera uit De Munt. Maar opera uitzenden op tv blijft lastig. Veel zenders werken met tijdslots van 2 uur, maar de gemiddelde opera duurt vaak beduidend langer. We hopen onze voorstellingen ook te gaan aanbieden via de streamingplatforms van tv-zenders. Onze websitebezoekers zijn al geïnteresseerd in opera. Via zo’n streamingsplatform kunnen we publiek bereiken dat nu nog geen opera kijkt of bezoekt.’
Zoals bij alle digitale producties, speelt ook bij het online publiceren van opera het clearen van rechten een belangrijke rol. En daar weet Nicolaï alles van. ‘De Munt is een operaproductiehuis. De creatieve ploeg, zoals de operaregisseur en de lichtontwerper, staat bij ons onder contract. En in dat contract staat dat wij producties beperkt mogen streamen. Daarnaast spelen muziekuitgeverijen een rol. Ook al leefde Mozart 220 jaar geleden, uitgevers behouden het recht op zijn werk. Daarom moeten we voor iedere productie opnieuw onderhandelen, over uitvoering en streaming. Onderhandelen over Wagner is bijvoorbeeld ingewikkeld, en het uitvoeren en streamen ervan duur.’ Het blijkt lastig om exacte bedragen voor streaming te noemen. ‘Die kosten verschillen, van een bedrag per stream tot een volledige afkoop. En die bedragen variëren van zo’n 1.000 tot 20.000 euro.’
Digitale archief
Volgens Nicolaï moeten muziekuitgeverijen er nog aan wennen dat operahuizen hun eigen producties steeds vaker digitaal willen aanbieden en bewaren. Zo zou De Munt graag een deel van hun digitale archief van eigen producties publiekelijk toegankelijk willen maken. ‘Zodat mensen over 100 jaar ook naar Parsifal van Castellucci in De Munt kunnen kijken.’
Daarom staat het makkelijker online aanbieden van digitaal erfgoed hoog op de agenda van Opera Europa. Dit is een samenwerkingsverband van Europese operahuizen, waar ook De Munt en de Nederlandse Nationale Opera deel van uitmaken. ‘We hopen muziekuitgevers ervan te kunnen overtuigen dat een opera anno 2020 ook een digitale productie is’, vertelt Nicolaï, ‘en dat de digitale toegankelijkheid van opera de nieuwe werkelijkheid is.’
Deze tekst werd overgenomen van de website van DEN. Tekst en interview: Geraldine Molema (DEN).