Decormaquettes in De Munt

Het archief van De Munt bevatte in 2010 een 50-tal decormaquettes en dit aantal groeit nog steeds verder aan. De archiefdienst van De Munt ontwikkelde een eenduidige procedure voor het creëren (in functie van een goede bewaring), registreren, bewaren, restaureren en ontsluiten van decormaquettes met als doel een duurzame bewaring voor de toekomst te garanderen. Ze baseerden zich daarvoor op verschillende internationale voorbeelden.

Acties

1. Identificeren van decormaquettes in het archief van De Munt.
2. Verzamelen van expertise rond decormaquettes.
3. Ontwikkelen van een procedure voor het creëren (in functie van een goede bewaring), registreren, bewaren, restaureren en ontsluiten van decormaquettes (van toekomstige producties).
4. Invoeren van de procedure voor het creëren (in functie van een goede bewaring), registreren, bewaren, restaureren en ontsluiten van decormaquettes.

Probleemstelling

Aanleiding

In 2010 werden een 50-tal decormaquettes geïdentificeerd in het archief van De Munt. Om dit overblijvende patrimonium te herwaarderen en meteen ook een methode uit te werken voor de maquettes van toekomstige producties, werd er begonnen met een project ter beschrijving, restauratie en bewaring van decormaquettes in de archiefcollecties van De Munt.

Een decormaquette is in oorsprong slechts een werkdocument op schaal, een driedimensionale schets van het uiteindelijke decor. Wat de decorateliers van theaters als een louter technisch hulpmiddel bij hun werkzaamheden beschouwen, wordt een zeldzaam voorwerp binnen het theatererfgoed. Hierdoor hebben de verschillende departementen binnen een theater een uiteenlopende kijk op en behandeling van decormaquettes. Een procedure uitwerken voor de zorg voor de decormaquettes van De Munt werd dan ook een echte evenwichtsoefening ...

Gewenste resultaten

• Bestaande expertise inzetten voor de ontwikkeling van een methode voor het registreren, bewaren, restaureren en ontsluiten van decormaquettes.
• Een procedure ontwikkelen voor de omgang met decormaquettes van toekomstige producties.
• De herwaardering van de decormaquettes bij De Munt.

Methode

1. Bestaande maquettes identificeren
2. Expertise-opbouw rond decormaquettes
   1. Opstellen en uitsturen van een enquête rond decormaquettes
   2. Bezoek aan twee instellingen
3. Procedure ontwikkelen voor het beheer van decormaquettes
   1. Creatie van decormaquettes voor nieuwe producties
   2. Bewaren
   3. Registreren en ontsluiten

Bestaande maquettes identificeren

In 2010, bij de aanvang van het project, werden er slechts een 50-tal decormaquettes geïdentificeerd in De Munt. Dit was onder andere te wijten aan de brand die in mei 1992 een hangar in de Barastraat te Anderlecht verwoestte met daarin de decors en decormaquettes van De Munt. Maquettes en losse onderdelen van recentere datum of stukken die ontsnapten aan het vuur, bevonden zich op dat moment zowat overal verspreid in het theater. De gevonden maquettes werden geïdentificeerd en gekoppeld aan de producties waarvoor ze ontworpen waren.

Expertise-opbouw rond decormaquettes

Nadat de bestaande maquettes geïdentificeerd waren, was het aangewezen om een methode op punt te stellen. Hiervoor wou men voortbouwen op de ervaringen ter zake van andere operahuizen, theaters en instellingen die deel uitmaken van SIBMAS (Société Internationale des Bibliothèques et Musées des Arts du Spectacle), het internationale netwerk voor theatererfgoed.

Opstellen en uitsturen van een enquête rond decormaquettes

Om te beginnen werd een enquête rondgestuurd waarin werd gepeild naar oplossingen voor bewaring van maquettes en hun onderdelen en de daartoe gehanteerde materialen, maar ook naar bepalingen in geval van transport, de belichting, de "ideale" oplossing en tot slot ook de absoluut te vermijden fouten. De oplossingen die uit de bus kwamen, waren erg divers, gaande van erg eenvoudig tot erg ingewikkeld via de (ideale?) middenweg.

Bezoek aan twee instellingen

Na de analyse van de resultaten van deze enquête, werd er gekozen om een bezoek te brengen aan twee instellingen in Parijs om hun aanpak verder te bestuderen: de cel Restauratie grafische documenten en maquettes van de Bibliothèque nationale de France en de Comédie-Française. Hoe deze twee Franse instellingen precies te werk gaan, kan je [hier] lezen.

Procedure voor het beheer van decormaquettes

Creatie van decormaquettes voor nieuwe producties

Eerst werd er een schaal bepaald waarop alle toekomstige maquettes voortaan zouden worden gemaakt. Het tekenbureau ontwierp vervolgens een "bouwpakket" in schuimkarton op schaal 1/25. Dit pakket wordt nog steeds bezorgd aan elke decorontwerper en moet verplicht gebruikt worden bij de presentatie van een maquette.

Bewaren

Zolang de voorbereidingsfase van een productie loopt, wordt de maquette bewaard op het tekenbureau. Zodra het decor op het toneel wordt opgebouwd, wordt de maquette in een bewaardoos overgebracht naar de archiefdienst of in haar "bouwpakket" naar de coproducent van de productie verzonden.

De bewaardoos is een op maat gemaakte doos in triplex, gebaseerd op het model van de Comédie-Française met niet verstikkende en omkeerbare oplossingen die voldoen aan de conserveringsnormen van de Bibliothèque nationale de France. De panelen worden met een zwarte acrylverf beschilderd (Frescolight-Lascaux) met precies even veel lagen aan de binnenzijde als aan de buitenzijde om spanningen ertussen te vermijden. De doos heeft een opening vooraan en een andere ter grootte van de helft van de bovenzijde, in 3mm dik brandwerend polycarbonaat. Elke bewaardoos krijgt een fiche met metadata om de maquette gemakkelijk te kunnen identificeren.

Registreren en ontsluiten

Wanneer een decorontwerper een maquette komt voorstellen in de schouwburg, wordt een specialist voor museale fotografie ingeschakeld om elke decorwisseling met een frontale opname vast te leggen. De archiefdienst maakt van dat moment gebruik om in de databank C.a.r.m.e.n een eerste beschrijving van die maquette in te voeren.

Wanneer de bewaardoos wordt overgebracht naar de archiefdienst, krijgt de maquette een definitieve beschrijving in de databank C.a.r.m.e.n.

Resultaten

Werden de gewenste resultaten bereikt?

De archiefdienst moest zich aanpassen aan de gevoeligheden van de verschillende departementen binnen De Munt en focussen op de eerste opdracht van de instelling, namelijk de creatie van nieuwe producties. Omwille van budgettaire, structurele en logistieke redenen was het onmogelijk om de eisen in verband met preservering, conservatie en/of restauratie zover door te voeren als in gespecialiseerde instellingen. Toch is de archiefdienst erin geslaagd om in De Munt een procedure te implementeren die de duurzame bewaring van de decormaquettes voor de toekomst kan garanderen.

Ook de herwaardering van de decormaquettes van De Munt is geslaagd. Er werd een sluitende procedure ontwikkeld voor het beschrijven en fotograferen van de decormaquettes van toekomstige producties in functie van de ontsluiting via de databank C.a.r.m.e.n. Daarnaast werden de maquettes tentoongesteld tijdens de persvoorstelling voor het seizoen 2011 en verwerkt in het introductiefilmpje voor 'Opera at the Cinema' (2014).

Vaststellingen en aandachtspunten

• Internationale voorbeelden van professionele actoren kunnen aangepast worden naargelang de eigen middelen.
• Door dit archiefproject te koppelen aan publiekswerking, werd het management overtuigd om budget vrij te maken.

Dit praktijkvoorbeeld werd begeleid door Het Firmament