Wat zijn kleurprofielen?

TRACKS en andere kennisplatformen raden aan om de kleuren in je bestanden op te slaan in eciRGB_v2 (of AdobeRGB als het niet anders kan). Deze tool is er voor wie daar het fijne van wil weten.

In deze tool leer je het volgende:

• Wat zijn kleurmodellen en kleurprofielen?
• Waarom kies je best voor eciRGBv2?
• Waarom vertrouw je best niet op de standaardinstellingen van je fototoestel of scanner voor hoogwaardige digitalisering?

Wanneer je duurzaam wilt digitaliseren is het belangrijk om een duurzaam kleurprofiel te kiezen. Maar wat is dit juist? En waarom is dit belangrijk?

Bitdiepte

Een rasterafbeelding bestaat uit pixels. Iedere pixel stelt een kleur voor. Het aantal bits (nulletjes en eentjes) per pixel bepaalt hoeveel verschillende kleuren een afbeelding kan bevatten. Meestal wordt gerekend in bytes. Dit zijn groepen van 8 bits.

• Met 1 bit kun je twee verschillende kleuren weergeven: Zwart (0) en wit (1)
• Met 8 bits kun je 256 verschillende kleuren weergeven, wat ideaal is voor beelden met enkel grijswaarden
• Met 24 bits kun je wel 16.777.216 kleuren weergeven. Meestal wordt dit aantal bits gebruikt voor afbeeldingen in kleur.

Het aantal bits per pixel heet de bitdiepte.

RGB

Hoe worden de bits in een pixel omgezet naar kleur? Dit gebeurt bij digitale afbeeldingen meestal volgens het systeem RGB.

RGB staat voor Red, Green en Blue. Zoals een schilder kleur produceert door basiskleuren te mengen, worden met RGB alle mogelijke kleuren geproduceerd door het mixen van meer of minder rood, groen en blauw. Niet met verf ditmaal, maar met rode, groene en blauwe lichtbundels die uit het computerscherm komen.

Rood, groen en blauw noemt men in deze context de kanalen.

Voorbeeld

Wie een beetje basiskennis heeft van HTML, weet dat kleuren worden genoteerd als codes. Bv. #e282ac is een donkerroze kleur. Je kunt het uittesten op https://www.colorhexa.com/e282ac

De code e2 82 ac is een alternatieve (ingekorte) weergave van drie bytes, namelijk: 11100010, 10000010, 10101100. Byte 1 geeft de intensiteit van het kanaal Rood weer, byte 2 die van het kanaal Groen etc.

Kleurmodellen of kleurruimtes

RGB is een voorbeeld van een kleurruimte of kleurmodel. Een kleurmodel is een methode om een kleur cijfermatig voor te stellen. RGB is een kleurruimte geoptimaliseerd voor computerschermen.

!! Wanneer je digitaliseert gebruik je altijd het kleurmodel RGB !!

Een andere bekende kleurruimte is CMYK, ontwikkeld voor printtoepassingen. CMYK werkt ook met het mengen van kleuren, in dit geval Cyaan, Magenta, Geel (Yellow) en Zwart (Key).

Een ander kleurmodel dat veel door beeldprofessionals wordt gebruikt is CIE-LAB.

Kleurmanagement

Een digitaal beeld wordt tijdens creatie en weergave doorgegeven aan verschillende apparaten:

• Het fototoestel dat het digitale beeld maakt;
• De software die het beeld bewerkt;
• Het scherm waarop het wordt weergegeven;
• De printer waarmee het wordt afgeprint.

Met uitzondering van printers werken alle apparaten volgens het kleurmodel RGB. Maar elk fototoestel, elke scanner en elk computerscherm maakt op zijn eigen manier gebruik van RGB.

Dat is ook logisch, want deze apparaten maken gebruik van verschillende technologieën. Een LCD-scherm werkt bv. anders dan een LED-scherm. Hetzelfde geldt voor de sensoren van een camera: Er is een heel gamma aan sensoren waaruit producenten van fototoestellen kunnen kiezen. Iedere sensor heeft zijn sterke en zwakke punten om licht en kleur te capteren. Er zijn sensoren voor smartphones of sensoren die mikken op veeleisende beroepsfotografen.

Dit heeft als gevolg dat elk apparaat zijn eigen ‘kleurentaal’ spreekt. De kleurgegevens van 'fototoestel A' moeten dus worden vertaald naar de kleurgegevens van 'beeldscherm B'. Bij die vertaling gaan er subtiele nuances verloren. Met kleurmanagement proberen we die tot een minimum te beperken.

Kleurmanagement gaat over kleurnuances. De 3 bytes 11100111, 00000000, 00000000 zullen op alle apparaten ‘fel rood’ voorstellen. Het gaat er om hoe fel of hoe intens dat rood dan precies moet zijn.

Links een afbeelding waarbij kleurmanagement werd toegepast, rechts de afbeelding zonder toepassing van kleurmanagement. Let vooral op de verschillende weergave in het rood. (Beeld: gedigitaliseerde dia uit het archief van Dries Jageneau, Collectie Vlaamse Gemeenschap - Collectie VAi, maker: Dries Jageneau (c) VAi | Permalink: https://data.flandersarchitecture.be/archive/11088)

Kleurprofielen

Kleurmanagement werkt aan de hand van kleurprofielen.

Elk apparaat heeft een kleurprofiel. Dit kleurprofiel is een bestandje met informatie dat uitlegt aan een ander apparaat of software hoe de bytes moeten geïnterpreteerd worden als kleur. Ook het beeldscherm van jouw computer heeft een kleurprofiel dat uitlegt hoe het beeldscherm kleuren interpreteert.

Zowel Mac als Windows hebben een programma waarmee je alle kleurprofielen kunt raadplegen die op je computer zijn geïnstalleerd:

• Mac: ColorSync-hulpprogramma
• Windows: Kleurbeheer

Standaardkleurprofielen of ICC-profielen

Als we het digitaal beeld van een camera opslaan in een digitaal bestand, zoals JPEG of TIFF, slaan we de kleurinformatie op volgens een standaardkleurprofiel of uitwisselingsprofiel. Zo’n profiel is algemeen bekend en dient om kleurinformatie uit te wisselen tussen verschillende apparaten.

Producent X die beeldschermen produceert hoeft op die manier geen software te programmeren om de kleurprofielen van honderden fototoestellen te interpreteren. Het volstaat om uitwisselingsprofielen in te kunnen lezen.

Deze standaardprofielen worden ICC-profielen genoemd. ICC staat voor 'International Colour Consortium' dat deze profielen beheert. Er zijn verschillende uitwisselingsprofielen. Voor digitalisering zijn drie kleurprofielen van belang:

• eciRGB_v2
• AdobeRGB
• sRGB

Het gebruik van ICC-profielen

eciRGB_v2 en AdobeRGB voor hoogwaardige digitalisering

Voor hoogwaardige digitalisering kies je best voor het kleurprofiel eciRGB_v2.

Helaas ondersteunt niet alle software dit profiel. Daarom kun je voor hoogwaardige digitalisering ook het kleurprofiel AdobeRGB gebruiken.

sRGB voor raadpleegkopieën

Wist je dat een foto die je maakt met je smartphone automatisch wordt opgeslagen in JPEG, met het kleurprofiel sRGB?

sRGB is het meest gebruikte kleurprofiel. De meeste afbeeldingen op het internet gebruiken dit profiel en de standaardinstellingen van je fototoestel of scanner staan bijna altijd ingesteld op opslag van kleur in sRGB. Om duurzame digitale reproducties te maken zijn zowel JPEG als sRGB geen goed idee. sRGB heeft namelijk een minder groot kleurenbereik en capteert daarom minder rijke kleuren dan eciRGB_v2 of AdobeRGB.

Voor raadplegingskopieën zijn JPEG en sRGB dan weer wel een goede optie. sRGB is zo alomtegenwoordig dat alle browsers en programma’s het profiel correct kunnen weergeven. Dit laatste geldt niet voor AdobeRGB en nog minder voor eciRGBv2. Standaardprogramma’s zoals browsers hebben vaak moeite om deze profielen te gebruiken en geven daardoor kleuren verkeerd weer.

Converteren tussen kleurprofielen

Het is mogelijk om te converteren tussen kleurprofielen. eciRGB_v2 kan je converteren naar sRGB en omgekeerd. Wanneer je van een duurzame reproductie in TIFF en eciRGBv2 een raadpleegkopie maakt, converteer je dus niet alleen van TIFF naar JPEG. Je converteert meestal ook het kleurprofiel van eciRGBv2 naar sRGB.

Heb je per ongeluk sRGB gebruikt voor je duurzame reproducties? Dan kan je sRGB converteren wel naar eciRGBv2, maar je bent onvermijdelijk kleurinformatie kwijtgespeeld, omdat sRGB niet in staat is om bepaalde kleuren op te slaan.

ICC-profielen variëren immers in het kleurbereik dat ze aankunnen. Vergelijk het met een set kleurpotloden van twee verschillende merken. Zelfs al hebben ze evenveel potloden, toch zullen de kleuren die ze bevatten verschillen.

• De bitdiepte kun je beschouwen als het aantal beschikbare kleurpotloden
• Het kleurprofiel bepaalt de kleuren die de potloden hebben.

sRGB is een profiel dat een minder verschillende kleurpotloden heeft. Dit is heel duidelijk op onderstaande afbeelding.

Daarom kies je bij kwaliteitsvolle digitalisering best voor een rijk ICC-profiel dat een breed kleurenbereik kan capteren, zoals AdobeRGB of eciRGB_v2.

Let op! In veel digitaliseringssoftware staat sRGB gewoon als standaard ingesteld. Dit moet je dus aanpassen in de instellingen.

Auteurs: Wim Lowet (Vlaams Architectuurinstituut), in samenwerking met Rony Vissers en Nastasia Vanderperren (meemoo).