Overzicht professionele bewaarplaatsen
Er zijn in België verschillende professionele bewaarinstellingen - archieven en musea - waar je als kunstenaar of kunstenorganisatie met je archief terecht kan.
In deze tool leer je het volgende:
- Wat is het verschil tussen publiekrechtelijke en private archiefinstellingen?
- Bij welke bewaarinstellingen kan je als kunstenaar of kunstenorganisatie met je archief terecht?
De diverse archiefinstellingen in ons land hebben een zeker acquisitieprofiel en nemen in doorsnee die archieven op die binnen dit profiel passen. Kan je daar als kunstenaar of kunstenorganisatie zomaar aankloppen? In België zijn er geen thema-archieven of gecombineerde instellingen die puur thematisch gezien geschikt zijn voor kunstenerfgoed. Kunstenarchieven passen soms binnen het profiel van een bepaalde bewaarinstelling omwille van maatschappelijk-filosofische, thematische of geografische argumenten. Een gemeentearchief kan bijvoorbeeld veel interesse hebben voor het archief van een amateurtoneelvereniging uit zijn gemeente omdat dit een mooie historische bron is voor het verenigingsleven van die gemeente. Of een bewaarinstelling op basis van maatschappelijk-filosofische stromingen heeft interesse voor het persoonsarchief van een kunstenaar omwille van zijn duidelijke ideologische strekking. Hier vind je een overzicht van de verschillende soorten bewaarinstellingen die geschikt zijn voor de opname van kunstenarchieven en -collecties. Er wordt een onderscheid gemaakt tussen archieven- en documentatiecentra en musea.
Publiekrechtelijke archieven
De publiekrechtelijke archieven in België verwerven en beheren overheidsarchief. Ze zijn niet verplicht om private archieven op te nemen. Wel hebben zij de taak om de historisch-maatschappelijke ontwikkeling van een bepaald geografisch domein (op federaal, provinciaal of gemeenteniveau) te documenteren. Naast de verplichte opname van overheidsarchieven worden de collecties van de verscheidene bewaarinstellingen dus aangevuld met private archieven die een belangrijke historische bron vormen.
Federaal niveau: Algemeen Rijksarchief
Het Algemeen Rijksarchief (ARA), al meer dan 175 jaar gevestigd in het centrum van Brussel, bestaat uit centrale diensten, de nationale coördinatiediensten en meer dan 70 km archiefbestanden. De 18 Belgische Rijksarchiefbewaarplaatsen staan in voor een correcte bewaring van archiefstukken die werden gevormd en beheerd door de overheid. Het ARA verwerft en bewaart dus archieven van minstens 30 jaar oud, van de Bourgondische tijd tot heden, van de centrale instellingen van de nationale - nu federale - overheid. Maar ook ondernemingen, politici en privépersonen die invloed hebben uitgeoefend op het maatschappelijk leven vertrouwen hun archief toe aan het ARA. De instelling zorgt voor het beheer van al deze archieven en maakt ze vlot toegankelijk voor het publiek.
Provinciaal niveau: Provinciale Archiefdiensten
De Provinciale Archiefdiensten zijn verantwoordelijk voor alle documenten opgemaakt of ontvangen door de beleidsorganen (Provinciegouverneur, Deputatie, Provincieraad, Provinciegriffier, Arrondissementscommissarissen), en de verschillende administratieve en technische Provinciale diensten. Naast het eigenlijke Provinciaal Archief nemen zij ook een aantal private archieven op.
Stedelijk- en gemeenteniveau: stads- en gemeentearchieven
De meeste steden en gemeenten in België hebben een eigen archiefdienst die publiekrechtelijk toegankelijk is. Ze bewaren overheidsarchief van hun gemeente of stad. De omvang en professionaliteit van deze archieven is sterk afhankelijk van gemeente tot gemeente. Maar de meeste gemeentearchieven zien het als hun plicht ook private archieven op te nemen. Het Felixarchief te Antwerpen is een mooi voorbeeld en verwoordt het als volgt: “De archieven die het geheugen van de stad vormen, moeten een zo goed mogelijke weerspiegeling zijn van de maatschappelijke activiteiten van de inwoners over een aaneengesloten periode. Door enkel overheidsarchieven te bewaren zou u een onvolledig beeld van de historisch-maatschappelijke ontwikkeling van de stad krijgen. Daarom zijn private archieven waardevolle en aanvullende bronnen voor de stadsgeschiedenis.”[1]
Privaatrechtelijke archieven
Naast de publiekrechtelijke zijn er ook de privaatrechtelijke archieven in België. Zij verwerven en beheren geen archieven van overheden, maar wel van private organisaties, verenigingen en personen. In tegenstelling tot de publiekrechtelijke archieven wijken zij doorgaans niet af van deze afbakening en zullen zij nooit overheidsarchief opnemen.
Archief- en documentatiecentra op basis van maatschappelijk-filosofische stromingen
Er zijn 4 archiefinstellingen op basis van maatschappelijk-filosifische stromingen erkend en gesubsidieerd door overheid.
KADOC - KU Leuven
KADOC-KU Leuven. Documentatie- en Onderzoekscentrum voor Religie, Cultuur en Samenleving (Leuven) concentreert zich op de evoluerende wisselwerking tussen religie, cultuur en samenleving in Vlaanderen sinds de tweede helft van de 18de eeuw. Archieven met betrekking tot de katholieke zuil tijdens 19de en 20ste maken een belangrijk deel uit van hun collectie en expertise. In de collectie van het KADOC is er speciale aandacht voor archieven van kunstenaars, architecten en ateliers, in het bijzonder in connectie met de katholieke neogotische beweging en de Sint-Lucasscholen.
Liberaal Archief
Het Liberaal Archief (Gent) is het centrale archief voor de liberale beweging in België/Vlaanderen. Het heeft als wetenschappelijke instelling tot doel het verzamelen, bewaren en ontsluiten van alle bronnenmateriaal over de liberale beweging van het begin van de 19de eeuw tot heden.
ADVN
Het Archief en Documentatiecentrum voor het Vlaams-Nationalisme (Antwerpen) archiveert en bestudeert materiaal met betrekking tot de Vlaamse Beweging en andere regionale en nationale bewegingen.
Amsab-ISG
Amsab-Instituut voor Sociale Geschiedenis (Gent) is zowel een archief, een bibliotheek als een onderzoekscentrum. Het verzamelt bronnen over progressieve sociale bewegingen. Verder verzamelt Amsab-ISG materiaal van personen met een engagement in dergelijke bewegingen.
Archief- en documentatiecentra op basis van een thema
Letterenhuis
Het Letterenhuis (Antwerpen) is het grootste letterkundige archief van Vlaanderen. Sinds januari 2004 is het Letterenhuis door de Vlaamse overheid erkend als het literaire archief van en voor Vlaanderen. In het Letterenhuis kan je terecht voor het bewaren van je toneelteksten.
Kunstenpunt
Kunstenpunt neemt een verantwoordelijkheid in het intensief documenteren van de kunstenpraktijk (beeldende kunst, muziek en podiumkunsten). Het veld en de context worden geobserveerd, artistieke en beleidsmatige handelingen worden geregistreerd, geordend en toegankelijk gemaakt via de uitgebreide databank, de bibliotheek en de website. Kunstenpunt is geen archiefinstelling, en kan dus geen archieven van kunstenorganisaties opnemen.
Conservatoriumbibliotheken
De bibliotheken van de Vlaamse conservatoria zijn hogeschoolbibltioheken, maar een groot deel van de collectie is ook erfgoed. Het betreft hoofdzakelijk bladmuziek, maar ook iconografie over muziek, muziekopnames ...
- Antwerpen
- Brussel
- Gent
Vlaams Architectuurinstituut
VAi is het sector- en kennisinstituut voor architectuur en beheert een collectie van een tweehonderdtal archieven, verspreid over meer dan vierduizend lopende meter.
Archiefinstellingen met geografische afbakening
AMVB
Het Archief en Museum voor het Vlaams leven te Brussel vzw verzekert als pluralistische instelling in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest de verwerving, het beheer, het onderzoek en de ontsluiting van archieven van Nederlandstalige Brusselse organisaties, personen en families. Het AMVB wil het verdwijnend collectief geheugen van de Brusselse Vlaming in de grootstedelijke samenleving (her-)ontdekken als onuitputtelijke bron van genoegen en educatie. Het AMVB maakt geen onderscheid op basis van thema of ideologie. Het richt zich op alle onderdelen van het Nederlandstalig (verenigings)leven in Brussel. Bovendien heeft het AMVB heel wat ervaring met (podium)kunstenarchieven: ze bewaren de archieven van de Koninklijke Vlaamse Schouwburg, Beursschouwburg, Ancienne Belgique, Kaaitheater, Zinnema, Dito’Dito, De Parade, …
Musea
Designmuseum Gent
Design Museum Gent verzamelt Belgisch design in een internationale context. De sleutelstukken uit de collectie tonen de relevantie van goed design door de eeuwen heen en de impact ervan op ons leven. De collectie is een neerslag van wat leeft in de Belgische en internationale designwereld en hoe designers tot hun resultaten komen.
MoMu - Modemuseum Antwerpen
Centraal in het hartje van de Antwerpse modebuurt ligt het MoMu - Modemuseum Antwerpen. Het museum beheert achter de schermen een collectie van ruim 25.000 objecten (kleding, schoenen, accessoires...) die echter niet voor het publiek toegankelijk zijn. Wel toont het MoMu wisselende thematentoonstellingen over een ontwerper of modehuis, of over een ander mode-gerelateerd thema.
Modemuseum Hasselt
De collectie van het modumuseum Hasselt telt ongeveer 18.000 kledingstukken en accessoires die allen samen de geschiedenis van de westerse mode vanaf 1750 tot vandaag vertellen. Het verzamelprofiel is misschien ruimer dan het Modemuseum van Antwerpen, maar ook hier tref je collecties van scenografen of kostuumontwerpers.
- ↑ Felixarchief Antwerpen, Bewaar uw Antwerpse verleden in het FelixArchief, Antwerpen.